Ege Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Botanik Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Hatice Demiray, endemik bitkiler ve iklim krizinin endemik bitkilere tesiri hakkında bilgi verdi. Prof. Dr. Demiray, “Nadir ve endemik tiplerin yaşama ortamları insan etkinlikleriyle bozulursa ya da bu ortamlar kesimlere bölünürse, evvel bu tiplerin dağılış alanları ve popülasyon büyüklükleri azalmakta, sonra da bu tipler, öbür çeşitlere kıyasla yok oluşa gerçek daha süratli gitmektedir” dedi.
Prof. Dr. Hatice Demiray, “Endemik bitkiler, dünyanın hiçbir yerinde yetişebilme ihtimali bulunmayan, sırf kendi yöresine mahsus olan çeşitlerdir. Endemizmin pek çok sebebi vardır. Bunlardan birisi mutasyondur. Mutasyon; ortam koşullarının tesiriyle canlıların genlerinde meydana gelen kalıtsal değişikliklere denir. Etraf kaidelerinin değişikliği kromozom ve genlerde birtakım değişikliklere sebep olur. Bu durum eşeysel hücrelere geçer ve oradan da yeni oluşacak döllerde bu değişiklik kendini gösterir. Bu değişken kromozomlar oğul fertlerin genotip ve fenotipini değiştirerek ana ve babaya benzemeyen farklı döllerin oluşmasına sebep olurlar. Genetik Rekombinasyon ise Homolog Kromozomlar üzerinde bulunan Alellerin- Kromatit modülü değiştirmesi sonucunda temel hücreye nazaran farklı yeni kombinasyon yapmaları olayıdır. Bu olay Crossing-Over denen homolog kromozomların modül değişmeleri sonucu ortaya çıkar. Bu olay esnasında kromozomların farklı kesimleri bir ortaya gelip ana babadan farklı tipler meydana getirebilirler. Doğal seleksiyon ise, doğal olarak sağlam ve kuvvetli fertlerin yaşayıp, zayıf fertlerin elimine olması demektir. Muhakkak bölgelerde meydana gelen lokal ekolojik kurallardaki değişikliklere lakin o kurallara dayanabilen kuvvetli fertler ömürlerini sürdürebilirler. İşte doğal seleksiyon ile bu halde endemik çeşitler ortaya çıkabilir. Fakat bu endemik çeşitler jeolojik vakitlerden beri orada bulunup değişen koşullara karşın yaşayabiliyorsa bunlar Paleo-Endemik, kaideler değiştikten sonra o yöreye gelip yerleşmiş ise bunlar Neo –Endemik bitkilerdir” dedi.
“İzolasyon da bir endemizm sebebidir”
Herhangi bir doğal kaide ile etrafı sonlandırılmış bölgelere izole edilmiş yerler dendiğini vurgulayan Prof. Dr. Demiray, “Etrafı ovalar ile çevrili yüksek dağlar, okyanuslar ortasındaki birtakım adalar doğal olarak izole edilmiş bölgelere örnektirler. İşte bu üzere alanlarda yetişen kimi bitkiler doğal koşulların engellenmesi ile yayılış alanlarını genişletemezler ve yaşadıkları bölge için endemik bitki olarak kalırlar. Birbirinden bir ova ile ayrılan, izole olmuş ve zıt ekolojilerin görüldüğü orta yükseklikteki yahut yüksek dağlar endemiklerce zengindirler. Bir çöl ortasından yükselen izole dağlar ve doruklar de yüksek endemizmleri ile göze çarparlar. Adalar da izole olmuş alanlar oldukları için endemik çeşit bakımından zengindirler. Endemiklerin yüzde 21,5’i kireçli kayalar üzerinde bulunmaktadır. Yüzde 5’i volkanik, yüzde 4,75’i de metamorfik kayalar üzerinde bulunur. Kalan kısmın ise kayaya bağlı bir seçiciliği yoktur. Kireçli kayalar üzerinde daha fazla endemiğin bulunuşu, endemiklerin fazla olduğu bölgelerde bu tip kayaların yaygın olmasından kaynaklanmaktadır” dedi.
“İnsan tesiri endemik çeşitleri riske atıyor”
İklim krizinin endemik bitkilere tesirlerine değinen Prof. Dr. Demiray “İklim değişikliği günümüzün en kıymetli çevresel problemlerinin başında gelmektedir. Sera gazları, su buharı, karbon dioksit, metan, azot dioksit, hidrofloro karbon ve ozon atmosferde radyasyona neden olarak yeryüzü yüzeyinin ısınmasına yol açmaktadır. İnsanoğlunun faaliyetleri direk olarak ekolojiyi etkileyerek global iklim değişikliğinin artmasına neden olmaktadır. Ender ve endemik çeşitlerin birden fazla; küçük ya da tek bir coğrafik bölgede yetişmek, sadece bir yahut birkaç popülasyona sahip olmak, popülasyonların küçük olması ve çok az genetik çeşitlilik göstermesi, beşerler tarafından çok ölçüde avlanılması ya da hasat edilmesi, popülasyonun gitgide azalan bir eğilim göstermesi, üreme potansiyelinin düşük olması, özelleşmiş ekolojik nişlere gereksinim duymaları, kararlı, durağan ve değişime hassas bir etrafta yetişmeleri üzere özellikler endemik bitkilerin yok oluş olayına karşı bilhassa hassas olunmasına yol açar. Ender ve endemik çeşitlerin yaşama ortamları insan etkinlikleriyle bozulursa ya da bu ortamlar kesimlere bölünürse, evvel bu çeşitlerin dağılış alanları ve popülasyon büyüklükleri azalmakta, sonra da bu tipler, başka tiplere kıyasla yok oluşa gerçek daha süratli gitmektedir. Bu durum, endemik tiplerin genetik kaynaklarının korunması çalışmalarında öncelikle ele alınmalı ve dikkatlice izlenip yönetilmelidir” diyerek ikazda bulundu.
Sıcaklık artışının da endemik bitkileri olumsuz etkilediğini lisana getiren Prof. Dr. Demiray “Artan sıcaklık bilhassa pas funguslarının spor çimlenmesini artırır. Tıpkı formda birtakım yaprak lekesi hastalıklarının artışına neden olduğu rapor edilmiştir. Tahılların pas hastalıklarına hassasiyetleri, sıcaklığa bağlı olarak artar. Sıcaklık, kimi bakteriyel hastalıkların yerleşimi için hayati rol oynar. Sıcaklığa bağlı olan hastalıkların görülmediği yerlerde bakteriyel enfeksiyonların başladığı görülebilir. Sıcaklık artışıyla, ekstrem yağış ve daha da artan atmosferik nem konsantrasyon kelam konusu olmaktadır. Bu durum bitkilerin daha nizamlı ve güçlü gelişmesine neden olsa da uzun periyodlar dayanıklık ve kök hastalıkları başta olmak üzere başka yaprak hastalıklarının artışına neden olur. Yüksek nem birçok yaprak hastalığının ve toprak kökenli fungal patojenlerin gelişimi için uygun şart oluşturur. Bir de hastalık yapan endemik böcekler tornado üzere ekstrem hava şartlarıyla dünyanın öteki yörelerine dağılıp orada da hastalık oluşturuyor” dedi.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
